Hàng giả, hàng kém chất lượng gây hệ lụy xấu

Thương mại điện tử mở ra cơ hội lớn cho người tiêu dùng tiếp cận đa dạng sản phẩm, nhưng cũng khiến việc kiểm soát nguồn gốc hàng hóa trở nên khó khăn hơn. Lợi dụng đặc điểm này, nhiều đối tượng đã trà trộn hàng giả, hàng kém chất lượng vào các kênh bán hàng chính thống trên các sàn thương mại điện tử.

Cùng với đó, các đối tượng chào bán sản phẩm mang thương hiệu nổi tiếng với giá rẻ bất ngờ; sử dụng hình ảnh đẹp mắt, lời quảng cáo hấp dẫn như “xách tay chính hãng”, “hàng công ty thanh lý”, “giá gốc nhà máy” để thu hút khách hàng. Thực chất, những sản phẩm này được gia công thô sơ, không đảm bảo chất lượng. Một số mặt hàng dễ bị làm giả phổ biến hiện nay bao gồm mỹ phẩm, thực phẩm chức năng, quần áo, túi xách, giày dép, phụ kiện điện tử...

Tình trạng mua bán hàng giả không chỉ gây thiệt hại cho người tiêu dùng mà còn tác động tiêu cực đến nền kinh tế - xã hội. Hệ quả là người mua trả tiền thật nhưng nhận về hàng kém chất lượng, gây tổn thất tài chính và tâm lý. Người tiêu dùng sử dụng mỹ phẩm, thực phẩm chức năng giả có thể gây kích ứng, ngộ độc, hoặc những hậu quả nghiêm trọng lâu dài. Đáng nói, hàng giả làm xấu hình ảnh, uy tín của các thương hiệu lớn, ảnh hưởng đến môi trường kinh doanh lành mạnh.

Báo cáo đánh giá của Bộ Công Thương cho thấy, sau 5 năm thực hiện Nghị định 98/2020/NĐ-CP của Chính phủ về xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động thương mại đã góp phần xử lý một khối lượng lớn vụ việc liên quan hàng giả, hàng cấm và hành vi xâm phạm quyền lợi người tiêu dùng.

Tuy nhiên, khi thương mại dịch chuyển mạnh lên môi trường số, nhiều hành vi vi phạm nảy sinh nhưng chưa được bao quát đầy đủ. Người bán có thể tận dụng mạng xã hội, sàn giao dịch, thậm chí các buổi livestream để chào bán hàng nhái, hàng không rõ nguồn gốc.

Trong khi đó, cơ chế xử lý trách nhiệm của nền tảng và nghĩa vụ cung cấp thông tin, bảo hành, đổi trả của giao dịch trực tuyến chưa thật sự rõ, khiến hiệu quả thực thi giảm. Hệ quả là dù xử phạt, tính răn đe chưa tương xứng với lợi ích bất hợp pháp từ buôn bán hàng giả trên môi trường mạng.

Việc truy vết người bán ẩn danh, tài khoản thay đổi liên tục, kho hàng phân tán và giao nhận qua bên thứ ba làm tăng chi phí kiểm tra, xử lý. Người tiêu dùng, vì thế, vẫn đối mặt rủi ro mua phải hàng kém chất lượng, khiếu nại kéo dài hoặc khó xác định đầu mối chịu trách nhiệm. Khoảng trống chính sách này tạo ra bất bình đẳng cạnh tranh đối với DN tuân thủ và làm suy giảm niềm tin thị trường.

Thiết lập chế tài đủ sức răn đe

Từ thực tiễn trên, Bộ Công Thương cho rằng cần ban hành nghị định mới thay thế Nghị định 98/2020/NĐ-CP. Mục tiêu không chỉ là tăng phạt, mà là xây dựng một khung chế tài phù hợp với đặc thù thương mại điện tử: xác lập rõ vai trò, trách nhiệm của các bên tham gia; bổ sung đầy đủ hành vi vi phạm trong không gian số và thiết lập chế tài vừa đủ sức răn đe, vừa đủ cụ thể để dễ thực thi.

Theo nội dung cơ bản của dự thảo, nhóm hành vi liên quan buôn bán hàng giả trên môi trường trực tuyến được bổ sung, mô tả rõ cách thức vi phạm phổ biến như đăng bán trên sàn, mạng xã hội, qua phát trực tiếp; dùng hình ảnh, thông tin gây nhầm lẫn về xuất xứ, nhãn hiệu; che giấu hoặc không cung cấp thông tin bắt buộc đối với hàng hóa và dịch vụ.

Cùng với đó, dự thảo bổ sung trách nhiệm của sàn thương mại điện tử và các nền tảng liên quan khi để lọt hàng giả, hàng cấm: từ yêu cầu thẩm định người bán, lưu giữ và cung cấp dữ liệu phục vụ quản lý, đến nghĩa vụ gỡ bỏ nội dung vi phạm, phối hợp thu hồi, tiêu hủy hàng hóa bị xử lý theo quyết định của cơ quan có thẩm quyền.

Về chế tài, dự thảo định hướng nâng trần phạt tiền đối với một số nhóm hành vi buôn bán hàng giả để bảo đảm tương xứng với quy mô, tính chất và giá trị vi phạm trong thực tế.

Bên cạnh phạt tiền, các biện pháp bổ sung và khắc phục hậu quả được thiết kế theo hướng thực chất hơn: đình chỉ hoạt động trong thời hạn nhất định, tịch thu tang vật, buộc cải chính công khai, buộc tiêu hủy hoặc buộc gỡ bỏ thông tin vi phạm trên môi trường trực tuyến. Cách tiếp cận này nhằm chấm dứt tình trạng “nộp phạt rồi tiếp tục vi phạm”, đồng thời tạo mặt bằng cạnh tranh công bằng cho DN tuân thủ.

Quyền lợi người tiêu dùng trong giao dịch số cũng được nâng cao thêm một bước. Dự thảo quy định rõ các hành vi bị xử phạt như cung cấp thông tin không đầy đủ, từ chối thực hiện bảo hành, quảng cáo sai lệch về công dụng, chất lượng. Đồng thời, làm rõ trách nhiệm của người bán và nền tảng trong tiếp nhận, giải quyết khiếu nại trực tuyến.

Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân cho biết, dù siết quản lý, dự thảo đặt mục tiêu nhận diện đầy đủ chủ thể và hành vi trong thương mại điện tử, giúp DN chân chính chủ động hoàn thiện quy trình bán hàng, công bố thông tin và hậu mãi. Cơ quan quản lý có thêm cơ sở để phối hợp, chia sẻ dữ liệu, rút ngắn thời gian xử lý vi phạm, tránh chồng chéo.

Hiện, dự thảo đã được gửi Bộ Tư pháp thẩm định. Sau khi tiếp thu ý kiến thẩm định và phản hồi liên quan, Bộ Công Thương sẽ hoàn thiện hồ sơ, trình Chính phủ xem xét ban hành.

Dự thảo Nghị định mới quy định xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đề xuất: tăng mạnh mức phạt tiền lên tối đa 400 triệu đồng đối với tổ chức và 200 triệu đồng đối với cá nhân. Mức phạt này gấp đôi so với quy định hiện hành, thể hiện quyết tâm mạnh mẽ trong việc tăng cường xử lý vi phạm.